Artykuł 4 - po nowelizacji ustawy

Art. 4
Użyte w ustawie określenia oznaczają:

Uwagi ogólne
W szeregu kodyfikacjach całościowych, to jest przepisach obejmujących całościowo dane zagadnienie,
z reguły znajduje się artykuł najczęściej tytułowany jako definicje legalne. Oznacza to, że użyte w danym tekście aktu prawnego określenia oznaczają dokładnie to co napisano w tekście danego przepisu, mającego formę definicji i jest obowiązujące w odniesieniu do wszelkich regulacji zawartych w danym akcie prawnym.
Jest to, używając języka potocznego, szkielet terminologiczny wprowadzony do tekstu aktu ustawowego, celem ułatwienia zrozumienia zagadnienia prawnego, zwłaszcza w przypadku kiedy w języku potocznym jak i prawnym może dojść do nie takiego niż chce ustawodawca zrozumienia zagadnienia, zwłaszcza wtedy kiedy zarówno w języku potocznym, technicznym czy prawnym mamy do czynienia ze zwrotami o wieloznacznej treści(obejmujących wiele znaczeń). Przykładowo pojęcie „droga” może oznaczać szlak przeznaczony do poruszania się pociągów, statków czy samolotów a niekoniecznie pojazdów kołowych czy szlak dla pieszych. Drogą jest też dukt leśny przeznaczony dla ruchu pieszych czy pojazdów, ale nie obejmuje on zakresem przedmiotowym dróg objętych ustawą o drogach publicznych. Stąd też aby doprecyzować treść zagadnień i aby uniknąć zagrożenia związanego z nieostrym,
o wielu znaczeniach, pojmowaniu danego słowa, ustawodawca zdecydował się na umieszczanie w tego typu regulacjach swoistego słownika wyrażeń zawartych w danym tekście prawnym.
Nie inaczej jest w ustawie o drogach publicznych, ściślej rzecz biorąc w art.4 tej ustawy. Ustawa drogowa jest elementem systemu prawa na co wskazano we wstępie. Stąd też przenika się z innymi regulacjami porządkującymi życie społeczne. Istotą jest zrozumienie zwrotów językowych, tych o wielu znaczeniach, zawartych w przepisach prawnych. Dlatego też rozumienie zagadnień, nazwijmy je branżowymi czy „resortowymi”, pomocnych w regulacji danego problemu, okazuje się być koniecznym. Słownik języka polskiego nie jest wystarczający. W związku
z wyjątkowością zarówno przedmiotową czy podmiotową regulacji drogowej, niewystarczające są zapisy zawarte w innych regulacjach mających charakter ogólny. Przykładowo w kodeksie cywilnym, przeniesienie własności obejmuje wszystkie przedmioty i podmioty. W ustawie drogowej brak jest tak określonego zakresu przedmiotowego, dotyczy on dróg i to ściśle rzecz ujmując publicznych, będących własnością Skarbu Państwa albo samorządów. To wiąże się też z odmiennymi regulacjami dotyczącymi tych przedmiotów.
Bywa, że owe, nazwijmy je, resortowe zagadnienia czy branżowe terminy przenikają się, gdyż tematy są pokrewne. W gruncie rzeczy nie ma zagadnień resortowych a są regulacje prawne składające się na system prawa. Różnica tkwi w innym podejściu do danego problemu prawnego, a nie w wykluczaniu i wywyższaniu na skutek działania (bywa i ambicji ludzi)jednych rozwiązań przeciwko innym. Ilustracją jest choćby pozytywna, uzupełniająca się, relacja między rozwiązaniami dotyczącymi tych samych przedmiotów regulacji tj. dróg publicznych.
Praktyczny przykład to przenikanie się ustawy prawo budowlane z ustawą o drogach publicznych czy ustawy prawo o ruchu drogowym(kodeksem drogowym).Prawo budowlane obejmuje swoją regulacją cały proces budowlany sensu largo a więc nie tylko budowę ale i np.: utrzymanie. Uszczegółowienie w odniesieniu do dróg publicznych następuje właśnie w ustawie o drogach publicznych. I właśnie w prawie budowlanym znajdują się tzw. delegacje prawne dotyczące warunków technicznych jakim powinny odpowiadać obiekty kubaturowe jak i liniowe, w tym przypadku w ustawie o drogach publicznych, drogi z przydomkiem publiczne.
Np., wydane na podstawie art. 7 ust. 2 pkt2 prawa budowlanego rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia2 marca 1999r.w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (t.j.Dz.U. z 29 stycznia 2016r. poz. 124)- od września 2022 roku rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 21 września 2022 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dotyczących dróg publicznych (Dz.U. z 2022 r.poz.1518).
Przykładem negatywnego oddziaływania jest owe resortowe podnoszenie rangi jednych regulacji, ponad inne wynikające z ustalonych priorytetów związanych z celami regulacji prawnych czy wręcz nadmiernych ułatwień, dla realizacji celów branżowych, kosztem spójności systemu prawa, np. art. 39 ustawy drogowej.
Z chwilą wejścia w życie ustawy w 1985r.cytowany przepis (art. 39 w szczególności ust. 3 i następne)rozrósł się bardzo i stanowi wyjątek od reguły zawartej w ustępie 1, to jest zakazu niezgodnego z prawem - niezgodnego z ustawą drogową - użytkowania dróg. Obecnie, po kilkunastu nowelizacjach przepis rozrósł się znacznie (3 strony!!!). Nie to jest jednak najważniejsze, stopień jego skomplikowania, poczynając od formalnego (znaczna liczba punktów, liter itp. znaków oznaczających tekst) na materialnym skomplikowaniu kończąc, jest znaczny, utrudniający i to w znacznym stopniu, jego stosowanie.
Reasumując, w systemie prawa co do zasady mamy do czynienia z przepisami ogólnymi i zawartymi w nim, w miarę potrzeby definicjami. W przypadku zaistnienia potrzeby, tworzy się akt prawny o charakterze szczególnym, doprecyzowujący przepisy ogólne lub ustanawiający wyjątki od reguły, z dodatkową własną terminologią (w formie dodatkowego słownika)np. ustawa o drogach publicznych. Hierarchia ważności opiera się o zasadę „przepis szczególny uchyla przepis ogólny”. W przypadku dodatkowego konfliktu regulacji, wiążące jest orzecznictwo sądów, gdzie w ostateczności mogą mieć zastosowanie - pomocniczo-terminy zawarte w ogólnie obowiązujących słownikach.

Ust. 1) (zmieniony od dnia 21-09-2022 r.) pas drogowy - wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniami obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą.
Ust. 1) pas drogowy - wydzielony liniami rozgraniczającymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym jest lub będzie usytuowana droga;

Określenie to ma istotne znaczenie dla treści całej ustawy gdyż określa przedmiot w znaczeniu rzeczy w ujęciu cywilistycznym - vide uwagi do art. 2a - która jest nieruchomością gruntową wydzieloną liniami granicznymi na którym zlokalizowana jest droga i inne urządzenia służące realizacji celu określonego w art. 1 ustawy. Władztwo nad tym terenem sprawuje Skarb Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego - vide art. 2. Obejmuje ono kontrolę w ujęciu cywilistycznym także wzwyż jak i w dół, w granicach technicznych możliwości działania właściciela drogi/podmiotu działającego w jego imieniu/. W nowelizacji zabrakło innych obiektów/urządzeń związanych z drogą.
Na marginesie, pojęcie skrajni drogowej znane z przepisów technicznych dotyczących dróg nie ma w tym przypadku znaczenia gdyż wiąże się ono z granicami technicznymi obiektów zlokalizowanych w pasie drogowym możliwymi do przekroczenia, a nie możliwościami fizycznymi kontroli nad pasem drogowym
(np. wiadukt w ciągu drogi).
Zakres władzy w/w właścicieli nad ową nieruchomością, co do zasady tożsamy jest z zapisami kodeksu cywilnego, z ograniczeniami wynikającymi z celu regulacji, opisanym w art.1, w szczególności opisanymi w ustawie o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z2021 r. poz. 1899)oraz w niniejszej ustawie.
Nieruchomość ta wraz z obiektami i urządzeniami w niej zlokalizowanymi podlega szczególnej ochronie prawnej, nie tylko w związku z ochroną własności ale także w związku z realizacją celu publicznego objętego niniejszą ustawą. Stąd też odrębny rozdział w ustawie poświęcony zasadom zarządzania w pasie drogowym /rozdział 4/.
W pasie drogowym brak jest możliwości ustanowienia jakiejkolwiek służebności znanej kodeksowi cywilnemu, w tym też służebności przesyłu (temat omówiony w art. 2a).
Poza wyjątkami określonymi w art. 22 ust. 2,teren ten nie może być przedmiotem dzierżawy, najmu czy użyczenia.
Ustawodawca odnośnie usytuowania drogi użył czasu teraźniejszego, jak też przyszłego. Kwestia jest istotna choćby z uwagi proces inwestycyjny dotyczący dróg - np. w trybie specustawy drogowej. Proces inwestycyjny trwa a sprawa obejmuje obiekty, urządzenia których usytuowanie w pasie drogowym opiera się na prawie administracyjnym. Stąd użycie w tym kontekście czasu przyszłego doprecyzuje temat.

Ust. 2) droga - budowlę wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiącą całość techniczno- użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym droga - budowlę składającą się z części i urządzeń drogi, budowli ziemnych, lub drogowych obiektów inżynierskich, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 7 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, stanowiącą całość techniczno-użytkową, usytuowaną w pasie drogowym i przeznaczoną do ruchu lub postoju pojazdów, ruchu pieszych, ruchu osób poruszających się przy użyciu urządzenia wspomagającego ruch, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt;

Droga jest budowlą. Jest zlokalizowana na gruncie(w pasie drogowym) nie jest budynkiem lub częścią takiego budynku. Jest budowlą liniową i najistotniejszą częścią pasa drogowego, przeznaczoną do realizacji celu określonego w art. 1.
Nie jest to jednorodna budowla gdyż podlega wymogom technicznym opisanym
w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia2 marca 1999r.w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 29stycznia 2016r. poz.124)obecnie, od września 2022 - rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 21 września 2022 r. w sprawie przepisów techniczno-budowlanych dotyczących dróg publicznych (Dz.U. z2022r poz.1518), które jest regulacją wykonawczą do ustawy prawo budowlane,
i wyposażona w urządzenia określone w rozporządzeniu z 31 lipca 2002r. Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie znaków i sygnałów drogowych (t.j. z 2019r. poz. 2310),który jest z kolei przepisem wykonawczym do ustawy prawo o ruchu drogowym. Razem stanowią całość techniczno-użytkową. Istotne znaczenie ma określenie obiektów i urządzeń zlokalizowanych w pasie drogowym. Takiego konkretnego określenia w obowiązującej obecnie regulacji brak. Ustawodawca w najnowszej wersji ustawy zdecydował się na funkcjonalne określenie obiektów/urządzeń drogowych – służących celom transportowym. Z jednej strony jest to zasadne, gdyż choćby rozwój techniczny wskazuje na mnożenie obiektów poruszających się po drogach czy obiektów technicznych służących drodze i działalności w celach określonych w art. 1 ustawy. Dzięki takiej regulacji nie ma konieczności nowelizacji wskazujących jakie obiekty mogą poruszać się po drodze lub mogą być zlokalizowane w pasie drogowym.
Przywołanie w tekście przepisu regulacji wykonawczej spełnia też powyższy cel, dając możliwości doprecyzowania znaczenia pojęcia przedmiotu/rzeczy określonych regulacją.
Niemniej jednak (a to się zdarza coraz częściej), co robić w przypadku usytuowania urządzeń wspólnych - np. oświetlenie, sieci wod.-kan.?
Posiłkowo ma w tym przypadku zastosowanie orzecznictwo sądowe, a także w związku z komentarzem do art. 2a przepisy ogólne. Wydaje się być zasadnym precyzyjniejsze uregulowanie tego tematu.
Inne urządzenia nie związane z opisanymi funkcjami są obiektami obcymi w pasie drogowym. Ich umieszczanie w pasie drogowym jest możliwe ale za zgodą właściciela/podmiotu działającego w jego imieniu.
Istotne jest aby wskazać, że kwestia udostępnienia pasa drogowego jest odrębnie uregulowana niż ma to miejsc w kodeksie cywilnym. W tym przypadku obowiązują odrębne zasady opisane w rozdziale czwartym ustawy - vide art. 39 ust. 3 in fine.

Ust. 2a) urządzenie drogi (dodany od 21-09-2022r.) - obiekt lub urządzenie, w tym obiekt lub urządzenie budowlane, związane funkcjonalnie z drogą lub ruchem drogowym, w tym kanał technologiczny;

Oznacza to obiekt/urządzenie pojedyncze i konkretne, które zgodnie z funkcjonalnym określeniem pasa drogowego jest obiektem drogowym i jako takie podlega regulacji zawartej w ustawie oraz w przepisach z nią związanych czy przepisach wykonawczych do ustawy drogowej. Przywołanie w tym przepisie jako przykład ”kanał technologiczny” zapewne wskazuję o jakie urządzenia chodzi - ściśle związane z drogą a nie na przykład urządzenia zlokalizowane w tym kanale, w myśl zapisu art. 39 ust. ...,które nie są związane z drogą.

Ust. 2b) urządzenie obce (dodany od 21-09-2022r.) - obiekt lub urządzenie, w tym obiekt lub urządzenie budowlane, w szczególności wodociągowe, kanalizacyjne, gazowe, cieplne, telekomunikacyjne lub elektroenergetyczne, niezwiązane funkcjonalnie z drogą lub ruchem drogowym, z wyjątkiem kanału technologicznego;

Termin nie jest nowy w regulacji w regulacjach dotyczących dróg, choć do tej pory nie zdefiniowany. Jego wprowadzenie znamionuje dążenie ustawodawcy do doprecyzowania pojęć zawartych w pkt 1 i 2 w ramach definicji funkcjonalnej. Istotne jest wymienienie w tym zapisie urządzeń liniowych, częstokroć umieszczanych w pasach drogowych, jako te które nie są funkcjonowanie związane z drogą - zatem urządzenia obce w pasie drogowym. Jako takie urządzenia te podlegające regulacjom art. 39 in fine ustawy (tj. proces umieszczania tego typu urządzeń w pasie drogowym dróg publicznych- obowiązuje proces tam zapisany). Wyjątek stanowią kanały technologiczne rozumiane jako obiekty przeznaczone do urządzeń liniowych.
Przedstawione wyliczenie odnosi się do urządzeń liniowych. Niemniej jednak definicja urządzenia obcego odnosi się do innych urządzeń obiektów które nie spełniają wymogów przytoczonej w pkt 1 i 2 definicji funkcjonalnej.

Ust. 3) (uchylony od dnia 21-09-2022r.) ulica-drogę na terenie zabudowy lub przeznaczonym do zabudowy zgodnie z przepisami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w której ciągu może być zlokalizowane torowisko tramwajowe

Jest to obiekt będący drogą, tyle że usytuowany w terenie zurbanizowanym lub mającym być zurbanizowanym. Jego wyróżnikiem jest sąsiedztwo obiektów charakterystycznych dla zabudowy miejskiej wraz infrastrukturą, w tym z możliwością usytuowania torowiska tramwajowego. Cechą charakterystyczną jest większe nasycenie obiektami infrastruktury drogowej a także urządzeniami infrastruktury niedrogowej na co wymagane jest zyskanie co do zasady zezwoleń związanych z ich lokalizacją w pasie drogowym. W praktyce oznacza to konieczność ścisłego i częstszego stosowania zasad opisanych w rozdziale czwartym ustawy.
Ulica co do zasady ma nazwę własną. Jej nadawanie nie jest elementem zarządzania pasem drogowym i stanowi odrębną kwestię nie podlegającą kompetencji zarządcy dróg tj. organu działającego imieniu właściciela drogi-vide art. 19 ust. 1 ustawy.
Definicja ta została zawarta w rozporządzeniu wykonawczym przywołanym w pkt.2 - (paragraf 4 pkt 24 rozporządzenia z 24 czerwca 2022r.).

Ust. 4) (uchylony od dnia 21-09-2022r.)torowisko tramwajowe - część ulicy między skrajnymi szynami wraz zewnętrznymi pasami bezpieczeństwa o szerokości 0,5 m każdy.

Zatem torowisko tramwajowe jest częścią infrastruktury drogowej przeznaczoną do ruchu tramwajów. Bywa, że torowisko tak jest wpisane w jezdnię, tak że korzystają z takiego odcinka drogi zarówno pojazdy kołowe jak i owe tramwaje. Bywa że takie torowisko jest wyodrębnionym elementem drogi przeznaczonym tylko do poruszania się tramwajów. Zarządzanie torowiskiem leży po stronie „podmiotu zarządzającego torowiskiem tramwajowym”-vide art. 28a ust. 1ustawy. W obydwu przypadkach konieczna jest współpraca tych podmiotów, co określa zapis art. 28a ust. 2ustawy. Torowisko jest zgodne z definicją ustawową, a trakcja tramwajowa - niekoniecznie? Wniosek jest taki, że infrastruktura ta przeznaczona jest do…tramwajów konnych czy spalinowych (są takie?). A tramwaje będące pojazdami komunikacji publicznej?
W tym przypadku wchodzimy w sferę problematyki przewozów co wymaga odrębnej analizy.

Ust. 5) (zmieniony od dnia 21-09-2022r.) jezdnia - część drogi przeznaczona do ruchu pojazdów, składająca się z pasa albo pasów ruchu z wyjątkiem torowiska wydzielonego z jezdni

Termin uzupełniony terminami bardziej precyzyjnymi: jezdnia główna, jezdnia dodatkowa, jezdnia zbierająco - rozprowadzająca zawartymi w paragrafie 4 pkt 4, 5 i 6 rozporządzenia wymienionego w pkt 2.
Torowisko tramwajowe nie wydzielone odrębnie jest jej częścią.

Ust. 6) (uchylony od dnia 21 -09-2022r.) chodnik - część drogi przeznaczona do ruchu pieszych

Jest to część drogi przeznaczona do ruchu pieszych ale też bywa że wydzielona na ścieżką rowerową, jak też częściowo wydzielona do parkowania pojazdów czy też na której części dopuszczono parkowanie pojazdów.

Ust. 7) (uchylony od dnia 21-09-2022r.) korona drogi-jezdnie z poboczami, pasami awaryjnego postoju lub pasami przeznaczonymi do ruchu pieszych, zatokami autobusowymi lub postojowymi, a przy drogach dwujezdniowych – również z pasami dzielącymi jezdnie

Ust. 8) (zmieniony od dnia 21-09-2022r.) zjazd–połączenie drogi publicznej
z nieruchomością położoną przy drodze, stanowiące bezpośrednie miejsce dostępu do drogi publicznej w rozumieniu przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym

zjazd - część drogi publicznej łączącą jezdnię z nieruchomością gruntową usytuowaną poza pasem drogowym, stanowiącą bezpośrednie miejsce dostępu do drogi publicznej w rozumieniu przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Dostęp i sąsiedztwo to nie są synonimy. Jest to istotne w przypadku analizy definicji zjazdu. Wymieniony zjazd oznacza miejsce dostępu z innej nieruchomości na drogę publiczną. Zjazd nie jest częścią drogi publicznej a obowiązek/prawo jego wybudowania leży po stronie właściciela nieruchomości sąsiedniej a nie podmiotu legitymującego się prawem do dysponowania nieruchomością na podstawie umów zobowiązaniowych, w drodze procedury określonej w art. 29 ustawy.
Zjazdy dzielą się na publiczne i indywidualne w zależności od celów w jakich mają służyć, odpowiednio do nieruchomości użytkowanych w celach indywidualnych w odróżnieniu od dostępu do nieruchomości w celu prowadzenia działalności publicznej lub gospodarczej. Konsekwencją są uwarunkowania techniczne określone w rozporządzeniu Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z w sprawie warunków technicznych jakim winny odpowiadać publiczne i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2016 poz. 124 z p.zm.).